مونجارو (تیرزپاتید)؛ داروی نوین کاهش وزن و کنترل دیابت
مقدمه
چاقی و دیابت نوع ۲ دو مشکل بزرگ سلامت جهان هستند. بیش از یک میلیارد نفر اضافه وزن دارند و حدود نیم میلیارد نفر با دیابت زندگی میکنند. چاقی مهمترین عامل خطر دیابت نوع ۲ است و هر دو بیماری ریسک بیماریهای قلبی، سکته، کبد چرب و حتی برخی سرطانها را افزایش میدهند.
روشهای سنتی مثل رژیم، ورزش و داروهای خوراکی مانند متفورمین، در بسیاری از بیماران کافی نیستند. هورمونهای رودهای GLP-1 و GIP، معروف به اینکرتینها، مسیر جدیدی برای درمان باز کردند. آنها انسولین را افزایش، گلوکاگون را کاهش و احساس سیری ایجاد میکنند.
داروهای آگونیست GLP-1 مثل لیراگلوتاید و سماگلوتاید پیشرفت بزرگی در کنترل دیابت و کاهش وزن ایجاد کردند، اما محدودیتهایی داشتند. مونجارو (تیرزپاتید) اولین داروی دوگانه (dual agonist) است که هم گیرنده GLP-1 و هم گیرنده GIP را فعال میکند.
تاریخچه و پسزمینه
-
دهه ۱۹۸۰: کشف اثر اینکرتین؛ پاسخ انسولین بعد از غذا بیشتر از تزریق گلوکز وریدی است.
-
اوایل دهه ۲۰۰۰: داروهای آگونیست GLP-1 مثل اکسنتاید وارد بازار شدند.
-
نسلهای بعدی: لیراگلوتاید و سماگلوتاید، علاوه بر کنترل قند، وزن را کاهش دادند.
-
تحقیقات جدید: تحریک همزمان GLP-1 و GIP اثر همافزایی ایجاد میکند.
-
دهه ۲۰۱۰: Eli Lilly توسعه تیرزپاتید (مونجارو) را شروع کرد؛ اولین Dual agonist.
-
۲۰۱۸–۲۰۲۱: کارآزماییهای SURPASS نشان دادند مونجارو در کاهش HbA1c و وزن بهتر از داروهای استاندارد است.
-
۲۰۲۲: FDA مونجارو را برای درمان دیابت نوع ۲ تأیید کرد.
-
مطالعات SURMOUNT نشان دادند این دارو در درمان چاقی بدون دیابت هم مؤثر است.
مکانیسم عمل مونجارو
۱. نقش GLP-1
-
افزایش ترشح انسولین وابسته به گلوکز → کاهش قند بدون هیپوگلیسمی شدید
-
کاهش ترشح گلوکاگون → مهار تولید گلوکز در کبد
-
کند کردن تخلیه معده → کاهش پیک قند بعد غذا
-
ایجاد احساس سیری → کاهش کالری و کاهش وزن
۲. نقش GIP
-
افزایش حساسیت سلولهای بتا به گلوکز
-
بهبود ذخیره و استفاده از انرژی در بافت چربی
-
افزایش سیری و کاهش مصرف غذا
-
اثرات GIP با فعالسازی همزمان GLP-1 قویتر میشود
۳. مونجارو؛ ترکیب دو مسیر
-
کاهش چشمگیر قند خون
-
کاهش وزن قابل توجه
-
بهبود حساسیت به انسولین
۴. اثرات مرکزی و محیطی
-
مغز: کاهش میل به غذا
-
پانکراس: افزایش انسولین، کاهش گلوکاگون
-
کبد: کاهش تولید گلوکز
-
معده: تخلیه کند، سیری طولانی
-
بافت چربی و عضله: افزایش حساسیت به انسولین و مصرف انرژی
شواهد بالینی و اثربخشی
کنترل قند خون (SURPASS)
-
کاهش HbA1c: ۱.۵–۲.۵٪
-
برتری نسبت به انسولین دگلودک و سماگلوتاید
-
رسیدن درصد بالایی از بیماران به HbA1c طبیعی (<5.7%)
کاهش وزن (SURMOUNT)
-
کاهش وزن میانگین ۱۵–۲۲٪ طی ۷۲ هفته
-
بیش از ۵۰٪ بیماران با دوز بالا کاهش وزن >۲۰٪ داشتند
-
در بیماران دیابتی: کاهش میانگین ۱۳–۱۵٪
اثرات قلبی–عروقی و متابولیکی
-
کاهش فشار خون
-
بهبود پروفایل چربی خون
-
کاهش چربی کبد و ریسک NAFLD
مقایسه با داروهای مشابه
-
مونجارو در HbA1c و کاهش وزن از سماگلوتاید بهتر است
-
نسل دوم داروهای اینکرتین یا Twincretin therapy
اثرات لاغری و مدیریت وزن
-
کاهش اشتها و میل به غذا
-
کند کردن تخلیه معده و افزایش سیری
-
افزایش مصرف انرژی و تغییر متابولیسم چربیها
-
کاهش وزن پایدار و قابل مقایسه با جراحی باریاتریک
مقایسه با سایر داروها
-
اورلیستات و فنترمین: کاهش ۵–۷٪
-
آگونیستهای GLP-1: کاهش ۱۰–۱۵٪
-
مونجارو: کاهش >۲۰٪ در برخی بیماران
فواید فراتر از لاغری
-
کاهش فشار خون و چربی خون
-
کاهش خطر دیابت و بهبود کیفیت زندگی
-
بهبود علائم کبد چرب (NAFLD/NASH)
عوارض جانبی و ایمنی
شایع
-
تهوع: ۲۰–۳۰٪
-
اسهال: ۱۵٪
-
یبوست: ۱۰–۱۵٪
-
استفراغ و دلپیچه: ۵–۱۰٪
کمتر شایع
-
سردرد، سرگیجه، خستگی
-
کاهش اشتها بیش از حد
-
افزایش خفیف آنزیمهای کبدی
جدی و نادر
-
پانکراتیت، بیماری صفراوی، تومور تیروئید (MTC)
مدیریت عوارض
-
شروع با دوز پایین و افزایش تدریجی
-
مصرف همراه غذا و مایعات کافی
-
پایش آنزیمهای کبدی و علائم پانکراتیت
مقایسه با سماگلوتاید
-
عوارض گوارشی: مشابه ولی مونجارو تحملپذیری بهتر
-
هیپوگلیسمی، پانکراتیت، تومور تیروئید: مشابه
-
تجربه بیمار: مونجارو راحتتر است
نقش ورزش و تغذیه
-
ورزش: افزایش مصرف انرژی، حفظ عضله، بهبود حساسیت انسولین، سلامت روان
-
تغذیه: کاهش کالری اضافه، غذای مغذی، کنترل قند خون، کاهش عوارض گوارشی
-
ترکیب دارو با سبک زندگی: کاهش وزن بیشتر و اثرات متابولیک پایدار
توصیه مصرف
-
مناسب افراد با BMI ≥۳۰ یا BMI ≥۲۷ همراه با بیماری متابولیک
-
ترکیب با رژیم غذایی و ورزش
-
شروع با دوز پایین و افزایش تدریجی
-
فواید: کاهش وزن پایدار، کنترل قند، بهبود قلب و کبد، کیفیت زندگی
جمعبندی نهایی
مونجارو (تیرزپاتید) یک داروی نوین و چندمنظوره است که با فعالسازی همزمان GLP-1 و GIP، قند خون را کنترل و وزن بدن را بهطور چشمگیر کاهش میدهد. این دارو تحولی واقعی در درمان دیابت نوع ۲ و چاقی ایجاد کرده و همراهی با سبک زندگی سالم اثر آن را چند برابر میکند.
