ریزش مو ، مرجع جامع علمی و کاربردی چکیده
ریزش مو یکی از مشکلات شایع بالینی و زیبایی است که میتواند روی اعتمادبهنفس و کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. این مشکل ممکن است ناشی از عوامل ژنتیکی، هورمونی، تغذیهای، استرس یا بیماری باشد. تشخیص دقیق و درمان مبتنی بر شواهد، کلید مدیریت مؤثر ریزش مو است.
انواع ریزش مو و اهمیت بالینی
ریزش مو یا آلوپسی (Alopecia) به از دست رفتن غیرطبیعی مو گفته میشود. این مشکل میتواند موضعی یا پراکنده، برگشتپذیر یا دائمی باشد. ریزش مو اثرات روانشناختی مانند کاهش اعتمادبهنفس، اضطراب و اختلالات خلقی ایجاد میکند که در ارزیابی بیمار باید مدنظر قرار گیرد.
چرخه رشد مو
مو از فولیکول پوست رشد میکند و سه فاز اصلی دارد:
-
فاز آناژن (رشد فعال): طول این فاز بین ۲ تا ۶ سال است و بیشترین تعداد موها در این مرحله قرار دارند.
-
فاز کاتاژن (انتقالی): این مرحله کوتاه است و چند هفته طول میکشد؛ در این فاز رشد مو متوقف میشود و فولیکول آماده ریزش میشود.
-
فاز تلوژن (استراحت و ریزش): طول این فاز ۲ تا ۴ ماه است و موهای در این مرحله به تدریج میریزند.
در وضعیت طبیعی، حدود ۸۵–۹۰٪ موها در فاز آناژن، ۱–۲٪ در فاز کاتاژن و ۱۰–۱۵٪ در فاز تلوژن هستند. تغییر نسبت این فازها باعث کاهش تراکم مو و افزایش ریزش میشود.
علل رایج ریزش مو
۱. عوامل ژنتیکی و هورمونی
-
آلوپسی آندروژنیک (AGA): حساسیت فولیکول به هورمون DHT، کوچک شدن تدریجی فولیکول و کوتاه شدن فاز رشد مو.
۲. تغذیه و کمبود مواد مغذی
-
کمبود آهن، ویتامین D، ویتامین B12، پروتئین و روی میتواند ریزش مو را تشدید کند. بررسی آزمایشگاهی و اصلاح کمبودها منطقی است.
۳. استرس و رویدادهای سیستمیک
-
تلوژن افلوویوم: ریزش پراکنده مو ۲–۳ ماه بعد از زایمان، بیماریهای حاد، COVID-19 یا استرس شدید. معمولاً گذرا است.
۴. عوامل خودایمنی
-
آلوپسی آرهآتا (AA): ریزش مو به شکل لکههای سکهای، قابل درمان با مهارکنندههای JAK در موارد متوسط تا شدید.
۵. دارویی و توکسیسیته
-
داروهای شیمیدرمانی و برخی داروهای قلبی و روانپزشکی میتوانند باعث ریزش سریع مو شوند.
۶. عوامل مکانیکی و التهابی
-
کشش مو (دماسبی سفت)، تریکوتیلومانیا یا ضایعات اسکارزا میتوانند ریزش دائمی ایجاد کنند.
تشخیص و ارزیابی ریزش مو
شرححال و معاینه
-
سابقه خانوادگی، داروها، استرس اخیر، رژیم غذایی و عادات مراقبت از مو بررسی شود.
-
معاینه بالینی شامل الگوی ریزش، التهاب، اسکار و وضعیت پوست سر.
آزمایشهای هدفمند
-
CBC و فریتین برای بررسی کمبود آهن
-
TSH و FT4 برای اختلالات تیروئید
-
ویتامین D و B12
-
هورمونها در زنان با علائم آندروژنی
تستهای بالینی سریع
-
Pull test: کشیدن ۴۰–۶۰ تار مو، بیش از ۱۰٪ ریزش مثبت است.
-
Wash test: شمارش موهای ریخته شده هنگام شستشو.
ابزارهای تشخیصی مدرن
-
درماتوسکوپی (Trichoscopy): بررسی ساختار فولیکول و افتراق انواع ریزش.
-
بیوپسی پوست سر: در موارد مشکوک به ریزش اسکارزا یا عدم پاسخ به درمان.
-
درمان ریزش مو
روشهای درمانی ریزش مو از اصلاح سبک زندگی تا روشهای پیشرفته متغیر هستند و انتخاب درمان به نوع ریزش، شدت، سن، جنس و وضعیت بیمار بستگی دارد:
۱.اصلاح سبک زندگی و تغذیه
داشتن رژیم متعادل، مصرف کافی پروتئین و آهن، مدیریت استرس و خواب مناسب. اجتناب از کشش مکانیکی موها و اصلاح کمبودهای تغذیهای بهویژه فریتین و ویتامینها توصیه میشود.
۲.درمانهای موضعی و خوراکی با شواهد قوی
-
-
ماینوکسیدیل موضعی: با افزایش فاز رشد مو (آناژن) باعث افزایش تراکم مو میشود. اثر درمانی معمولاً بعد از ۳–۶ ماه ظاهر میشود و استفاده مداوم لازم است.
-
فیناستراید خوراکی (۱ میلیگرم): با مهار هورمون DHT در مردان باعث کاهش ریزش مو میشود. مصرف آن نیاز به اطلاع کامل از عوارض جنسی و روانی دارد.
-
دوتاستراید: مهارکننده قویتر DHT است و گاهی خارج از ایندیکاسیون استفاده میشود.
-
۳. روشهای تزریقی و غیرجراحی
- PRP (پلاسمای غنی از پلاکت): افزایش تراکم مو، پروتکلها متغیر.
- LLLT (لیزر کمتوان): تحریک فولیکول مو، سطح شواهد متوسط تا خوب.
- مزوتراپی: شواهد محدود، نیاز به RCTهای بیشتر.
۴. درمانهای سیستمیک و هدفمند
- مهارکنندههای JAK: برای آلوپسی آرهآتا متوسط تا شدید، نیاز به پایش دقیق عوارض.
۵. جراحی کاشت مو
- FUE/FUT: بازگشت فولیکولها به نواحی طاس؛ موفقیت وابسته به تجربه جراح و کیفیت ناحیه اهداکننده.
-
نکات ایمنی و عوارض
- فیناستراید: عوارض جنسی و روانی؛ هشدار EMA.
- ماینوکسیدیل: تحریک پوست، ریزش موقت اولیه.
- PRP و LLLT: عوارض جدی نادر، استانداردسازی پروتکلها ضروری است.
توصیههای عملی برای بیماران
- در صورت ریزش جدید یا سریع مو، به متخصص پوست مراجعه کنید.
- تغذیه کامل و بررسی کمبودهای ویتامینی را رعایت کنید.
- از درمانهای تبلیغی بدون شواهد علمی پرهیز کنید.
- مداومت در درمانها مهم است (ماینوکسیدیل حداقل ۳–۶ ماه).
- قبل از مصرف فیناستراید، با پزشک مشورت کنید.
جمعبندی
ریزش مو یک مشکل چندعاملی است که نیاز به تشخیص دقیق و درمان مبتنی بر شواهد دارد. درمانها از اصلاح سبک زندگی تا روشهای هدفمند و جراحی متغیر هستند. روشهای نوین مانند PRP، لیزر کمتوان، مهارکنندههای JAK و فرمهای جدید ماینوکسیدیل/فیناستراید امیدوارکنندهاند، اما نیاز به استانداردسازی و پیگیری طولانیمدت دارند.
منابع معتبر
-
-
- American Academy of Dermatology (AAD)
- New England Journal of Medicine (NEJM)
- Lippincott Journals
- NCBI و StatPearls
- JAAD Reviews 2024–2025
-
